مطالعه ی کموسیستماتیک گونه ی euphorbia connata boiss با استفاده از تری ترپن ها

خانواده euphorbiaceae شامل 300 جنس و 8000 گونه است که در سراسر جهان پراکنده شده اند امّا بیشتر در نواحی گرمسیری و نیمه گرمسیری می رویند. بزرگترین جنس این خانواده euphorbia l. (فرفیون) است که بالغ بر 2400 گونه در نواحی گرمسیری و نیمه گرمسیری آفریقا، آمریکا و همچنین در نواحی معتدله سراسر دنیا دارد. گونه های euphorbia شامل علف هایی یک ساله و چند ساله، درختچه های چوبی، درختان و گیاهان گوشتی و آبدار هستند. ویژگی اصلی این گونه ها وجود لاتکس شیری سمی و سوزش آوری است که در تماس با پوست ایجاد التهاب و جوش های پوستی می کند. از بین گونه های euphorbia 82 گونه ی آن در ایران رشد می کنند که 17 گونه ی آن بومی ایران است. euphorbia به نام های شیرسگ، تاکوب و شبرم در فرهنگ ایران شناخته شده است. در این تحقیق اندام هوائی گلدار گیاه boiss. euphorbia connata در فصل بهار از مناطق مختلف استان کرمان جمع آوری گردید و در شرایط بهینه خشک شد و آزمایشات فیتوشیمیائی متنوعی بر روی عصاره ی تهیه شده از پودر آن جهت تعیین ترکیبات ثانویه ی موجود در آن انجام گردید. فراکسیون های جدا شده توسط روش های hplc و hptlc خالص سازی شد و تعداد 7 ترکیب تری ترپنی (شامل سیکلوآرت-23 (سیس)-ان-3،25-دی اُل، سیکلوآرت-23(ترانس)-ان-3،25-دی اُل، 24- متیلن سیکلوآرت-3-اُل، بتا سیتوسترول، سیکلوکالنول، سیکلوآرت-23-ان-25-متوکسی-3-اُل و سیکلوآرتانول) و 3 ترکیب دی ترپنی (شامل یک ترکیب جدید jatrophane و دو ترکیب از نوع decipinone) با استفاده از 1h-nmrو13c-nmr و mass شناسایی شدند. سپس ترکیبات ترپنوئیدی این گونه با ترکیبات ترپنوئیدی استخراج شده از 15 گونه ی دیگر از همین جنس مقایسه و فنوگرام آن با استفاده از نرم افزار ntsys و با روش upgma رسم شد و با فنوگرام حاصل از داده های ریخت شناسی مقایسه شد. بین فنوگرام حاصل از مقایسه ی تری ترپن ها و فنوگرام حاصل از داده های ریخت شناسی همبستگی زیادی وجود داشت در حالی که همبستگی قابل توجهی بین فنوگرام حاصل از مقایسه ی دی ترپن ها و فنوگرام حاصل از داده های ریخت شناسی وجود نداشت. همچنین ویژگی های کیفی مهم ریخت شناسی30 گونه دیگر از همین جنس نیز ارزیابی و با گونه ی e. connata مقایسه شد. تنوع درون گونه ای گونه ی e. connata نیز بررسی گردید. همچنین ترکیبات فرّار (از جمله ترکیبات اسانسی) 4 گونه e. connata،e. spinidens bornm. ex prokh ، e. denticulata lam.و euphorbia osyridea boiss. ارزیابی و با فنوگرام حاصل از داده های ریخت شناسی آن ها مقایسه شد. ترکیبات فرار 4 گونه و همچنین فنوگرام های حاصل از داده های ریخت شناسی شباهت کمی با یکدیگر داشتند. نتایج این مطالعه نشان داد وجود یا عدم وجود تری ترپنوئید ها در مطالعات تاکسونومیک جنس euphorbia ، اهمیت دارد.